Nörofibromatozis Tip 1 (NF1) Nedir?
Nörofibromatozis Tip 1 (NF1) Nedir?
Nörofibromatozis
Tip 1 (NF1), sinir sistemini etkileyen kalıtsal bir hastalıktır. Otozomal
dominant geçiş gösteren bu genetik bozukluk, 17. kromozomda yer alan NF1
genindeki mutasyonlar sonucu oluşur. NF1 geni, hücre büyümesini baskılayan neurofibromin
adlı bir proteini kodlar. Mutasyon, bu proteinin işlevini bozarak vücutta iyi
huylu tümörlerin gelişmesine neden olur.
Hastalığın Genel Özellikleri
NF1,
doğumdan itibaren etkilerini gösterebilir ancak belirtiler çoğunlukla çocukluk
döneminde ortaya çıkar. En belirgin fiziksel bulgular, ciltte kahverengi
lekeler (café-au-lait lekeleri), deri altında yumuşak nodüller
(nörofibromlar) ve gözde iris nodülleridir. Zamanla sinir sistemi,
iskelet sistemi ve göz gibi farklı organlarda komplikasyonlar gelişebilir.
Tanı Nasıl Konulur?
Nörofibromatozis
Tip 1 tanısı, genellikle klinik bulgulara dayanarak konulur. 1988
yılında belirlenen tanı kriterlerine göre, aşağıdaki bulgulardan en az
ikisinin bulunması tanı için yeterlidir:
- 6 veya daha fazla café-au-lait
lekesi (çocuklarda >5 mm, erişkinlerde >15 mm)
- İki veya daha fazla nörofibrom
veya bir adet pleksiform nörofibrom
- Koltuk altı veya kasık
bölgesinde çillenme (freckling)
- Görme siniri (optik sinir)
üzerinde tümör (optik gliom)
- İris üzerinde iki veya daha
fazla Lisch nodülü
- Kemik anormallikleri (özellikle
uzun kemiklerde eğrilik, sfenoid displazi)
- Birinci derece akrabada NF1
tanısı bulunması
Bu kriterler
dışında kesin tanı için genetik test de yapılabilir. Ancak tanı
genellikle fiziksel muayene ve gözle görülebilen bulgularla konulur.
Kimlerde Görülür?
NF1, her
3.000 doğumda bir görülen yaygın genetik hastalıklardan biridir.
Hastalık hem erkekleri hem kadınları eşit oranda etkiler. Vakaların yaklaşık %50’si
kalıtsaldır, yani anne veya babadan geçer. Diğer %50’lik kısımda ise spontan
(yeni gelişen) mutasyon söz konusudur.
Belirtileri Nelerdir?
NF1’in
belirtileri kişiden kişiye değişkenlik gösterebilir. En yaygın gözlenen
bulgular şunlardır:
- Café-au-lait lekeleri (sütlü
kahve rengi cilt lekeleri)
- Deri altı ve cilt yüzeyinde
yumuşak, hareketli tümörler (nörofibromlar)
- Gözde iris nodülleri (Lisch
nodülleri)
- Skolyoz gibi iskelet
anomalileri
- Öğrenme güçlüğü, dikkat
eksikliği
- Optik gliomlar
- Ergenlik döneminde aşırı tümör
artışı
Komplikasyonlar ve Riskler
Bazı NF1
hastalarında, özellikle pleksiform nörofibromlarda, zamanla malign (kötü
huylu) dönüşüm gelişebilir. Bu durum, malign periferik sinir kılıfı tümörü
(MPNST) adı verilen agresif bir tümörle sonuçlanabilir. Ayrıca optik siniri
tutan tümörler görme kaybına neden olabilir. Nörolojik bozukluklar, iskelet
deformiteleri ve hipertansiyon da sık görülen ek sorunlardır.
Tedavi Yöntemleri
NF1 için
henüz kesin bir tedavi bulunmamaktadır. Tedavi yaklaşımları semptom kontrolü
ve komplikasyonların önlenmesi üzerine kuruludur. Şunlar temel tedavi
yaklaşımlarıdır:
- Nörofibromlar büyüdüğünde veya
ağrı yaptığında cerrahi çıkarma
- Göz tümörleri için düzenli göz
muayenesi ve görüntüleme
- Öğrenme güçlüğü için özel
eğitim desteği
- Skolyoz veya diğer kemik
bozuklukları için ortopedik müdahale
Yeni tedavi
araştırmaları kapsamında hedefe yönelik tedaviler (MEK inhibitörleri vb.)
çalışılmaktadır. Takip ve tedavi planı multidisipliner bir ekip tarafından
yapılmalıdır.
Genetik Danışmanlık ve Kalıtım
NF1
hastalarının çocuk sahibi olma sürecinde genetik danışmanlık alması önerilir.
Çünkü hastalık otozomal dominant kalıtım gösterdiği için, bir ebeveynde NF1
varsa, çocuğa geçme ihtimali %50’dir. Genetik testler, taşıyıcılık
durumu ve doğum öncesi tanılama açısından önem taşır.
Sonuç ve Takip Önemi