Gaucher Hastalığı: Lizozomal Depo Bozukluğunun Genetik Temeli ve Tanı Yöntemleri - Detagen Blog
Gaucher Hastalığı: Lizozomal Depo Bozukluğunun Genetik Temeli ve Tanı Yöntemleri

Gaucher Hastalığı: Lizozomal Depo Bozukluğunun Genetik Temeli ve Tanı Yöntemleri

Gaucher hastalığı, lizozomal bir depo hastalığıdır ve glukoserebrozidaz (GCase) enzim aktivitesindeki eksiklik nedeniyle ortaya çıkar. Bu enzim eksikliği, glukoserebrozid adlı yağ benzeri bir maddenin lizozomlarda parçalanamamasına ve başta dalak, karaciğer, kemik iliği gibi organlarda birikmesine yol açar. İlk kez 1882 yılında Philippe Gaucher tarafından tanımlanmıştır. Otozomal resesif kalıtım gösterir.

Genetik Temel

Hastalık, GBA1 (glukoserebrozidaz) genindeki mutasyonlardan kaynaklanır. Bu gen, 1. kromozomun uzun kolunda (1q21) yer alır. En yaygın görülen mutasyonlar arasında N370S, L444P, 84GG ve IVS2+1 gibi genetik varyantlar bulunur. Bu mutasyonlar sonucunda enzim aktivitesi ciddi oranda azalır veya tamamen kaybolur. Taşıyıcı bireylerde hastalık gelişmez ancak her iki ebeveynden mutasyon alınması durumunda hastalık ortaya çıkar.

Tipleri Nelerdir?

Gaucher hastalığının üç ana tipi vardır:

  • Tip 1 (Non-nöropatik form): En yaygın formudur. Karaciğer, dalak büyümesi, kemik hastalıkları ve hematolojik problemler görülür. Santral sinir sistemi tutulumu yoktur.
  • Tip 2 (Akut nöropatik form): Bebeklikte başlar ve hızlı seyreder. Şiddetli nörolojik semptomlarla birlikte birkaç yıl içinde ölümcül olabilir.
  • Tip 3 (Kronik nöropatik form): Nörolojik tutulum daha yavaş ilerler. Yaşam süresi Tip 2'ye göre daha uzundur.

Tanı Yöntemleri

Gaucher hastalığının tanısı için şu testler yapılır:

  • Enzim Aktivite Ölçümü: Lökosit veya fibroblastlarda glukoserebrozidaz aktivitesi ölçülerek tanı konur.
  • Moleküler Genetik Testler: GBA1 geninde mutasyon analizi yapılır. Taşıyıcı taramaları ve prenatal tanı bu yolla mümkündür.
  • Kemik İliği Biyopsisi: Gaucher hücrelerinin varlığı tanıyı destekleyebilir ancak tek başına yeterli değildir.
  • Organ Volüm MR Görüntülemesi: Dalak ve karaciğer büyüklüğü takip amaçlı değerlendirilir.

Tedavi Yaklaşımları

  • Enzim Replasman Tedavisi (ERT): Eksik enzimin rekombinant formu intravenöz yolla verilir (örn. imiglucerase).
  • Substrat Redüksiyon Tedavisi (SRT): Substrat birikimini azaltan oral ajanlar kullanılır (örn. eliglustat).
  • Gen Tedavisi: Deneysel düzeyde araştırılmakta olup henüz klinik uygulamada sınırlıdır.

Sonuç

Gaucher hastalığı, kalıtsal ve ilerleyici bir metabolik bozukluktur. Erken tanı, hastalığın organ sistemlerine verdiği hasarı azaltmada kritik rol oynar. Genetik danışmanlık, aile bireyleri açısından büyük önem taşır.