Çölyak Hastalığı Nedir? Belirtileri, Tanısı ve Tedavisi

Çölyak hastalığı, genetik yatkınlığı olan bireylerde gluten adı verilen bir protein grubuna karşı gelişen otoimmün bir bağırsak hastalığıdır. Gluten; buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunur. Bu hastalıkta gluten tüketimi, bağışıklık sisteminin ince bağırsağın iç yüzeyindeki villus adı verilen yapıları tahrip etmesine neden olur. Bu durum, besin emilim bozukluklarına ve çeşitli sistemik belirtilere yol açar.

Çölyak Hastalığının Nedenleri

Çölyak hastalığı, hem genetik hem de çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıkar. Özellikle HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 genlerini taşıyan bireylerde görülme riski yüksektir. Ancak bu genlerin varlığı hastalığın kesin gelişeceği anlamına gelmez; gluten tüketimi ve bağışıklık sisteminin tepkisi hastalığın oluşmasında belirleyici rol oynar.

Bazı enfeksiyonlar, stres, gebelik veya ameliyat gibi bağışıklık sistemini etkileyen olaylar, hastalığın başlamasına zemin hazırlayabilir.

Belirtileri Nelerdir?

Çölyak hastalığı her yaşta ortaya çıkabilir ve belirtiler kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Belirtiler genellikle sindirim sistemiyle ilişkili olsa da sistemik belirtiler de sıkça görülür.

Sindirim Sistemi Belirtileri:

• Kronik ishal veya kabızlık
• Karın ağrısı ve şişkinlik
• Bulantı, kusma
• Yağlı, kötü kokulu dışkı (steatore)
• Kilo kaybı

Diğer Belirtiler:

• Demir eksikliği anemisi
• Büyüme geriliği (çocuklarda)
• Ağız yaraları
• Ciltte kaşıntılı döküntüler (dermatitis herpetiformis)
• Kemik erimesi (osteoporoz)
• Kadınlarda adet düzensizliği, infertilite
• Sinirlilik, depresyon, konsantrasyon bozukluğu

Tanı Yöntemleri

Çölyak hastalığı tanısı koyulurken öncelikle hastanın gluten içeren besinler tükettiği bir dönemde olması önemlidir. Tanı şu basamaklarla konur:

1. Serolojik Testler
• Anti-endomisyum antikoru (EMA)
• Anti-doku transglutaminaz antikoru (anti-tTG IgA)
• Total IgA düzeyi (IgA eksikliği için)
2. Genetik Testler
• HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 genlerinin varlığı araştırılır. Tanıyı destekleyici niteliktedir, tek başına yeterli değildir.
3. Biyopsi (Altın Standart)
• Üst gastrointestinal endoskopi ile ince bağırsaktan biyopsi alınır. Villus atrofisi, kript hiperplazisi gibi tipik histopatolojik bulgular değerlendirilir.

Tedavisi Nasıldır?

Çölyak hastalığının tek etkili tedavisi ömür boyu süren katı bir gluten diyeti uygulamaktır. Bu diyette buğday, arpa, çavdar ve bunları içeren tüm ürünler kesinlikle yasaktır. Ayrıca çapraz bulaş riskine karşı da dikkatli olunmalıdır.

Glutensiz Diyette Uzak Durulması Gereken Besinler:

• Ekmek, makarna, bulgur
• Unlu mamuller
• Bira ve bazı malt içecekler
• Hazır çorbalar ve soslar (gluten katkısı olabilen)

Serbest Olan Besinler:

• Pirinç, mısır, patates
• Sebze ve meyveler
• Et, tavuk, balık (işlenmemiş)
• Yumurtalar
• Glutensiz sertifikalı ürünler

Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Tedavi edilmeyen çölyak hastalığı, malabsorbsiyona bağlı birçok komplikasyona neden olabilir:

• Osteoporoz
• Kısırlık
• Erken doğum
• İnce bağırsak lenfoması gibi maligniteler
• Nörolojik bozukluklar

Bu nedenle erken tanı ve tedavi, yaşam kalitesi ve komplikasyon riskini azaltmak açısından kritik öneme sahiptir.

Çocuklarda ve Yetişkinlerde Farklılık Gösterir mi?

Evet. Çocuklarda daha çok ishal, gelişme geriliği, karın şişliği gibi sindirim sistemi bulguları ön plandadır. Yetişkinlerde ise genellikle demir eksikliği anemisi, osteoporoz, yorgunluk gibi daha sinsi ve sistemik bulgular öne çıkar.

Sık Sorulan Sorular

1. Çölyak hastalığı bulaşıcı mıdır?
Hayır, otoimmün bir hastalıktır. Kişiden kişiye bulaşmaz.

2. Geçici midir?
Hayır, hayat boyu devam eder ve sürekli gluten diyeti gerektirir.

3. Glutensiz diyete ne kadar sürede yanıt alınır?
Çoğu bireyde belirtiler 1-2 hafta içinde geriler, ancak bağırsakların tamamen iyileşmesi aylar sürebilir.

4. Gluten intoleransı ile çölyak aynı şey midir?
Hayır. Gluten intoleransı bağışıklık sistemini içermeyen bir durumdur; çölyak ise otoimmün kökenlidir.

Sonuç

Çölyak hastalığı, doğru tanı ve sıkı bir diyetle kontrol altına alınabilen ciddi bir otoimmün hastalıktır. Hastalığın farkında olmak, erken tanı koymak ve yaşam boyu glutensiz beslenmeye uyum sağlamak, hastaların yaşam kalitesini artırır ve komplikasyonları önler.