Alzheimer Hastalığı: Belirtileri, Genetik Temeli, Tanı Süreci ve Tedavi Seçenekleri

Alzheimer hastalığı, merkezi sinir sistemini etkileyen ilerleyici ve dejeneratif bir beyin hastalığıdır. Demansın en yaygın nedeni olan bu hastalık, bireylerin hafıza, düşünme ve günlük yaşam aktivitelerinde ciddi bozulmalara neden olur. Alzheimer hastalığı genellikle yaşlı bireylerde görülse de, genetik kökenli formlarında hastalık genç yaşlarda da başlayabilir.

Alzheimer Hastalığı Nedir?

Alzheimer hastalığı, beynin bazı bölgelerinde sinir hücrelerinin zamanla işlevlerini kaybederek ölmesi sonucu gelişen nörodejeneratif bir bozukluktur. İlk olarak 1906 yılında Alman nörolog Alois Alzheimer tarafından tanımlanmıştır. Hastalığın karakteristik patolojik bulguları; β-amiloid plakları ve tau proteinlerinin anormal birikimiyle ilişkilidir.

En Sık Görülen Alzheimer Belirtileri Nelerdir?

Hastalığın belirtileri genellikle sinsi başlangıçlı olup zamanla ilerleyici özellik gösterir. En yaygın klinik semptomlar şunlardır:

• Yakın hafıza kaybı (özellikle yeni bilgilerin hatırlanamaması)
• Günlük işleri yapmada zorlanma
• Zaman ve mekânda karışıklık yaşama
• Kelime bulma güçlüğü
• Kişilik ve davranış değişiklikleri
• Karar verme ve yargılamada bozulma
• Eşyaların yerini sık unutma veya kaybetme
• Sosyal içe kapanma

Alzheimer Hastalığının Genetik Nedenleri Var mıdır?

Evet. Alzheimer hastalığının oluşumunda hem genetik hem de çevresel faktörlerin etkili olduğu bilinmektedir. Hastalık, erken başlangıçlı ve geç başlangıçlı olmak üzere iki ana formda incelenir:

1. Erken Başlangıçlı Ailesel Alzheimer (EOAD):

• Genetik geçiş otozomal dominanttır.
• 65 yaşından önce başlar.
• Sıklıkla aşağıdaki gen mutasyonlarıyla ilişkilidir:
• APP (Amyloid Precursor Protein)
• PSEN1 (Presenilin 1)
• PSEN2 (Presenilin 2)

2. Geç Başlangıçlı Sporadik Alzheimer:

• Genetik yatkınlık daha az baskındır.
• En önemli risk faktörü:
• APOE ε4 aleli (Apolipoprotein E geni)

Alzheimer Hastalığında Tanı Süreci: Klasik ve Yeni Nesil Yaklaşımlar

Alzheimer hastalığının tanısı, yalnızca klinik gözleme dayalı değil; günümüzde gelişmiş nöropsikolojik testler, görüntüleme yöntemleri ve biyobelirteç analizleri ile çok boyutlu olarak ele alınmaktadır. Tanı süreci hem hastalığın varlığını saptamaya hem de ayırıcı tanıya yönelik bilgi sağlamaya odaklanır. Aşağıda tanı için kullanılan başlıca yöntemler yer almaktadır:

1. Klinik Değerlendirme:

·         Detaylı hasta öyküsü (yakınlarının gözlemleri dahil)

·         Nörolojik muayene (bilişsel ve motor bulgular)

·         Standardize bilişsel testler:

o    Mini-Mental Durum Testi (MMSE)

o    Montreal Bilişsel Değerlendirme (MoCA)

Bu testler, bellek, dikkat, yönelim, dil ve yürütücü işlevlerdeki bozulmaları değerlendirmede yardımcıdır.

2. Görüntüleme Yöntemleri:

·         Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI): Hipokampal atrofi, kortikal incelme ve beyinde yapısal değişiklikler saptanabilir.

·         Pozitron Emisyon Tomografisi (PET):

o    FDG-PET: Glukoz metabolizmasındaki azalma ile nöronal disfonksiyonun gösterilmesi.

o    Amiloid-PET: β-amiloid plaklarının varlığını görsel olarak ortaya koyar.

3. Biyolojik Belirteçler ve Laboratuvar Testleri:

Beyin Omurilik Sıvısı (BOS) Analizi:

·         β-amiloid 42 (Aβ42): Alzheimer hastalarında BOS düzeyi düşer.

·         Toplam tau ve fosfo-tau: Sinir hücresi hasarı ve dejenerasyonun göstergesidir; hastalık ilerledikçe düzeyleri artar.

Kan Biyobelirteçleri (Yeni Nesil Yöntemler):

Son yıllarda, Alzheimer biyobelirteçlerinin kanda da güvenilir şekilde saptanabileceği kanıtlanmıştır. Kan testleri, özellikle tarama amacıyla daha az invazif bir seçenek sunar:

·         Plazma fosfo-tau181 ve tau217 düzeyleri

·         Plazma Aβ42/Aβ40 oranı

·         Nörofilament hafif zincir proteini (NfL)

Bu testler, klinik bulgularla birlikte kullanıldığında tanı doğruluğunu artırmakta ve erken evrelerde hastalığın belirlenmesine katkı sağlamaktadır.

Alzheimer Hastalığı Tedavi Edilebilir mi?

Alzheimer hastalığı henüz kesin olarak tedavi edilebilen bir hastalık değildir. Ancak, semptomların ilerlemesini yavaşlatan bazı ilaçlar ve destekleyici tedaviler mevcuttur.

İlaç Tedavileri:

1. Kolinerjik İlaçlar:
• Donepezil, Rivastigmin, Galantamin
• Asetilkolin seviyesini artırarak bilişsel işlevi destekler.
2. NMDA Reseptör Antagonistleri:
• Memantin
• Glutamat dengesini düzenler, hafıza kaybını yavaşlatabilir.
3. Yeni Nesil Biyolojik Ajanlar:
• Aducanumab (FDA onaylı)
• Beyindeki β-amiloid plaklarını hedef alır.

Destekleyici Yaklaşımlar:

• Bilişsel terapi ve sosyal destek
• Fiziksel egzersiz programları
• Diyet düzenlemeleri (özellikle Akdeniz diyeti önerilir)
• Aileye yönelik psikoeğitim programları

En Sık Sorulan Sorular

·         Alzheimer genetik mi?

Kısmen. Bazı formları (özellikle erken başlangıçlı) genetik geçişlidir. APOE ε4 aleli taşıyıcılarında risk artar.

·         Alzheimer önlenebilir mi?

Kesin olarak önlenemez, ancak sağlıklı yaşam alışkanlıkları (egzersiz, dengeli beslenme, sigarasız yaşam, zihinsel aktivite) riski azaltabilir.

·         Alzheimer kaç yaşında başlar?

Çoğu vakada 65 yaşından sonra görülür. Ancak ailesel formlar 30’lu–50’li yaşlarda bile başlayabilir.

·         Alzheimer ölümcül müdür?

Evet. Alzheimer ilerleyici bir hastalık olup zamanla yaşamı tehdit eder. En sık ölüm nedeni enfeksiyonlar veya komplikasyonlardır.

·         Alzheimer ile demans aynı şey midir?

Hayır. Demans bir genel bozukluk tablosudur, Alzheimer ise demansa yol açan özel bir hastalıktır. Tüm Alzheimer hastalarında demans gelişir ancak her demans Alzheimer değildir.

Sonuç ve Bilimsel Yorum